1995 Türkiye genel seçimleri

1991 genel seçimlerinden sonra işbaşına gelen Doğru Yol Partisi-Sosyaldemokrat Halkçı Parti koalisyon hükûmeti, Haziran 1993’ten itibaren Tansu Çiller’in liderliğinde, Şubat 1995’ten itibaren de DYP-Cumhuriyet Halk Partisi koalisyonu olarak yoluna devam etti. 9 Eylül 1995’te yapılan kurultayda Deniz Baykal CHP genel başkanlığına seçildi. Baykal göreve gelir gelmez koalisyon ortağı DYP’nin lideri ve başbakan Tansu Çiller’den İstanbul Emniyet Müdürü Necdet Menzir'in İnsan Haklarından Sorumlu Devlet Bakanı CHP'li Algan Hacaloğlu ilgili söyledikleri sözleri nedeniyle görevden alınmasını istedi. Bu isteği reddeden Çiller hükûmeti bozarak, 20 Eylül’de hükûmetin istifasını Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e verdi.

5 Ekim 1995'te kurulan Tansu Çiller başkanlığında kurulan DYP azınlık hükûmeti 15 Ekim’de TBMM'de yapılan oylamada güvenoyu alamadı. Başarısız güven oylamasından sonra, 16 Ekim'de bir araya gelen Çiller ve Baykal erken seçime gidilmesi koşuluyla DYP-CHP hükûmetinin kurulması konusunda anlaşmaya vardı.[1]

27 Ekim 1995’te, TBMM Genel Kurulu’nda, milletvekili erken genel seçiminin 24 Aralık’ta yapılmasına ilişkin önerge kabul edildi. Seçim Kanunu’nun çıkmasından sonra, Çiller'in başbakanlığında kurulan, Baykal'ın Dışişleri Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olarak görev aldığı DYP-CHP koalisyon hükûmeti 5 Kasım’da güvenoyu aldı .

27 Kasım 1995’te partiler aday listelerini açıkladılar. Listeler hemen hemen bütün partilerde karışıklıklara yol açtı. Hâlen milletvekili olup listelerdeki yerlerini beğenmeyen küskünler, Meclis Başkanlığı’na başvurarak, erken genel seçimleri ertelemek amacıyla, tatilde bulunan Meclis’i toplantıya çağırdılar. Ama 4 Aralık’ta yapılan birleşimlerde Meclis’te çoğunluk sağlanamadı ve küskünlerin bu girişimi sonuçsuz kaldı.[2]

Seçim öncesi yapılan kanun değişikliğiyle seçmen yaşı 20’den 18’e indirildiğinden 18-20 yaş grubundakiler ilk kez bu seçimde oy kullanabildi, ceza ve tutukevlerinde tutuklu olarak bulunanlara da oy kullanma hakkı tanındı. Yine aynı düzenlemeyle TBMM'nin üye sayısı 450’den 550’ye çıkartıldı ve bu 550 milletvekilinden 100’ünün seçim çevrelerine bağlı kalmaksızın, partilerin ülke genelinde aldıkları oylar esas alınarak “Türkiye milletvekili” olarak seçilmeleri öngörüldü. Yüzde 10'luk ülke barajı korunurken, seçim çevresi barajları yüzde 10'a indirildi. 1991 seçimlerinden önce uygulamaya konan kontenjan adaylığı uygulamasına ise son verildi. Aynı düzenlemeyle seçim çevreleri de genişletildi. Önce her ile bir milletvekilliği dağıtıldıktan sonra son genel nüfus sayımındaki rakam kalan milletvekili sayısına bölünecek ve il nüfusunun bu sayıya bölünmesi ile her ilin çıkaracağı milletvekili sayısı belli olacaktı. Çıkaracağı milletvekili sayısı 18’e kadar olan iller bir seçim çevresi, sayısı 19’dan 35’e kadar olanlar iki; 36 ve daha fazla milletvekili düşenler ise üç seçim çevresine ayrıldılar. Bu düzenlemeyle İstanbul üç, Ankara ve İzmir ikişer seçim çevresine bölündü, öteki illerin her biri ise birer seçim çevresi olarak düzenlendi.

Demokratik Sol Parti'nin başvurusu üzerine Anayasa Mahkemesi, seçim bölgesi barajını ve Türkiye Milletvekilliği adı altında 100 yeni milletvekili seçilmesini öngören düzenlemeleri iptal etti; bu iptal karşısında, TBMM'nin üye sayısı 550'ye çıkarılarak seçime gidildi.[3]

12 siyasi partinin katıldığı seçimlerde Büyük Birlik Partisi adayları, ANAP listelerinden (7 BBP'li milletvekili seçildi), Sosyalist İktidar Partisi ve Birleşik Sosyalist Parti, HADEP listelerinden seçime girdiler. 79 ildeki 83 seçim çevresinde düzenlenen 1995 milletvekilliği seçimiyle birlikte 4 ilçe ve 41 beldede yerel idareler ara seçimi yapıldı.

Seçimlerden birinci parti olarak Refah Partisi çıktı, oyların yüzde 21,4’ünü alan RP 158 milletvekili kazandı. Anavatan Partisi 132, Doğru Yol Partisi 135, Demokratik Sol Parti 76, Cumhuriyet Halk Partisi de 49 milletvekilliğine sahip oldular. Kurulduğundan itibaren medyadan büyük destek gören Yeni Demokrasi Hareketi (YDH) bu ilgiye rağmen katıldığı 1995 genel seçimlerinde büyük bir hezimete uğradı, aldığı 133,889 oyla, % 0.48'lik oy oranında kaldı.

Seçimlerden hemen sonra başlayan hükûmet kurma girişimleri sırasında Refah Partisi genel başkanı Necmettin Erbakan önce ANAP ile koalisyon kurmayı denedi, bu olmayınca, seçimlerden yaklaşık iki ay sonra ANAP-DYP koalisyonu (ANAYOL) kuruldu. Ancak bu koalisyon, hem iki partinin genel başkanları arasındaki geçimsizlik, hem de Anayasa Mahkemesi'nin güvenoylamasını iptal etmesi nedeniyle kısa sürede sona erdi.

28 Haziran 1996'da, Necmettin Erbakan'ın başkanlığında, RP ile DYP arasında Refahyol hükûmeti kuruldu ve 8 Temmuz'da güvenoyu aldı. Fakat bu hükûmet 28 Şubat 1997 tarihindeki Millî Güvenlik Kurulu kararları sonrasında istifaya zorlandı. Haziran 1997'de istifa eden Refahyol hükûmetinin yerine, ANAP lideri Mesut Yılmaz'ın başbakan olduğu, Anavatan Partisi, Demokratik Sol Parti ve Demokrat Türkiye Partisi'ın katıldığı ANASOL-D Hükûmeti kuruldu.

Haziran 1998'de ANASOL-D Hükûmeti olarak bilinen 55. Hükûmet'in Başbakanı Mesut Yılmaz ile bu hükûmeti dışarıdan destekleyen Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) Genel Başkanı Deniz Baykal arasında yapılan görüşmeler sonunda varılan mutabakatla, Aralık 2000'de yapılması gereken milletvekilliği seçiminin yerel seçimlerle birleştirilerek 18 Nisan 1999 tarihinde yapılması kararlaştırıldı. 30 Temmuz 1998 tarihinde TBMM Genel Kurulu, erken genel seçimlerle yerel seçimlerin 18 Nisan 1999 tarihinde birleştirilerek yapılmasına karar verdi. Oylamaya katılan 497 milletvekilinden 486'sı kabul, 11'i ise ret oyu kullandı.[4]

Seçim kararının alınmasından kısa süre sonra patlak veren Türkbank Skandalı'yla CHP, ANASOL-D Hükûmeti'nden desteğini çekti. 25 Kasım 1998 tarihinde, CHP, Fazilet Partisi ve Doğru Yol Partisi'nin verdikleri gensorunun TBMM Genel Kurulu'nda kabul edilmesiyle Cumhuriyet tarihinin en uzun ömürlü azınlık hükûmeti olan ANASOL-D Hükûmeti düştü. Mesut Yılmaz istifasını Cumhurbaşkanı Süleyman Demirel'e sundu. Yaklaşık 1,5 aylık bir süreçten sonra, 18 Nisan seçimlerine kadar görev yapacak olan Bülent Ecevit başkanlığındaki 56. Hükûmet kuruldu.

1995 genel seçimlerinin sonuçları:[5]

Parti		Genel Başkan	Oy	%	+/–	Sandalye	+/–
	Refah Partisi	Necmettin Erbakan	6.012.450	21,38	4,51	158	96
	Anavatan Partisi	Mesut Yılmaz	5.527.288	19,65	4,36	132	17
	Doğru Yol Partisi	Tansu Çiller	5.396.009	19,18	7,85	135	43
	Demokratik Sol Parti	Bülent Ecevit	4.118.025	14,64	3,90	76	69
	Cumhuriyet Halk Partisi1	Deniz Baykal	3.011.076	10,71	Yok	49	Yok
%10 seçim barajı
	Milliyetçi Hareket Partisi2	Alparslan Türkeş	2.301.343	8,18	Yok	0	Yok
	Halkın Demokrasi Partisi	Murat Bozlak	1.171.623	4,17	Yok	0	Yok
	Bağımsızlar		133.895	0,48	0,35	0
	Yeni Demokrasi Hareketi	Cem Boyner	133.889	0,48	Yok	0	Yok
	Millet Partisi	Aykut Edibali	127.630	0,45	Yok	0	Yok
	Yeniden Doğuş Partisi	Hasan Celal Güzel	95.484	0,34	Yok	0	Yok
	İşçi Partisi	Doğu Perinçek	61.428	0,22	Yok	0	Yok
	Yeni Parti	Yusuf Bozkurt Özal	36.853	0,13	Yok	0	Yok
Toplam			28.126.993	100		550

¹ En son 1977 genel seçimlerine katıldı. 1980 Darbesi sonrasında tüm siyasi partilerle birlikte kapatıldı. 1992 yılında tekrar açıldı.
² En son 1977 genel seçimlerine katıldı. 1980 Darbesi sonrasında tüm siyasi partilerle birlikte kapatıldı. 1993 yılında tekrar açıldı.