1991 Türkiye genel seçimleri

1991 Türkiye genel seçimleri, 20 Ekim 1991 tarihinde yapılan ve TBMM 19. dönem milletvekillerinin belirlendiği seçimlerdir.

1991 Türkiye genel seçimleri

20 Ekim 1991

Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin 450 sandalyesi için
Çoğunluk için gereken 226 sandalye

  Birinci parti İkinci parti Üçüncü parti
 
Lider Süleyman Demirel Mesut Yılmaz Erdal İnönü
Parti Doğru Yol Partisi Anavatan Partisi Sosyaldemokrat Halkçı Parti
Liderlik tarihi 6 Eylül 1987 15 Haziran 1991 30 Mayıs 1986
Liderin bölgesi Isparta Rize İzmir
Son seçim 59 sandalye, %19,10 292 sandalye, %36,31 99 sandalye, %24,74
Sandalye 178 115 88
Değişim 119 177 11
Aldığı oy 6.600.726 5.862.623 5.066.571
Oran %27,03 %24,01 %20,75
Değişim %7,93 %12,30 %3,99

  Dördüncü parti Beşinci parti
 
Lider Necmettin Erbakan Bülent Ecevit
Parti Refah Partisi Demokratik Sol Parti
Liderlik tarihi 11 Ekim 1987 15 Ocak 1989
Liderin bölgesi Konya Zonguldak
Son seçim 0 sandalye, %7,20 0 sandalye, %8,50
Sandalye 62 7
Değişim 62 7
Aldığı oy 4.121.355 2.624.301
Oran %16,87 %10,74
Değişim %9,67 %2,24

İllere göre kazanan partileri gösteren harita

Önceki Başbakan ve İktidar Partisi

Mesut Yılmaz
Anavatan Partisi

Seçilen Başbakan ve İktidar Partisi

Süleyman Demirel
Doğru Yol Partisi

Seçim Öncesi Gelişmeler

Anavatan Partisi (ANAP) 1987 genel seçimlerinde tekrar tek başına iktidara gelmişti. Ekim 1989’da ANAP genel başkanı ve Başbakan Turgut Özal, muhalefet partilerinin ANAP oylarının 1989 yerel seçimlerinde yüzde 21'e indiği ve siyasi meşruiyetini kaybettiği gerekçesiyle boykot ettiği seçim sonunda cumhurbaşkanlığına seçildi. Turgut Özal’dan boşalan başbakanlığa atanan TBMM Başkanı Yıldırım Akbulut daha sonra ANAP genel başkanlığına da seçildi. 15-16 Haziran 1991’de yapılan ANAP genel kongresinde genel başkanlığa seçilen Mesut Yılmaz, ANAP'ın iktidar partisi olması nedeniyle, Yıldırım Akbulut’un istifası üzerine başbakanlık görevine getirildi.

Yeni ANAP yönetimi 1992 Kasım'ında yapılacak olan genel seçimleri daha erken bir tarihte yapılması kararı aldı. Bu kararın alınmasında Mesut Yılmaz'ın yıpranmamış yeni bir lider imajına ek olarak parti içinde gerekli desteğe sahip olduğunu düşünmesi ve iktidar partisi olarak girecekleri bir seçimde iktidarın olanaklarından yararlanabilme düşüncesiydi.[1] Bir başka etmen de Merkez Bankası Başkanı Rüşdü Saracoğlu'nun, “2 yıllık sıkı bir istikrar politikası” gerektiği konusunda verdiği rapor nedeniyle uygulanacak kemer sıkma politikalarının 1992 yılında yapılacak seçimlere olacak yansımasıydı.[2]

Seçimin tarihini kesinleştiren toplantı 15-21 Ağustos 1991 haftasında Marmaris Okluk'taki cumhurbaşkanlığı konutunda Mesut Yılmaz ve Ekrem Pakdemirli ile bir araya gelen Cumhurbaşkanı Turgut Özal arasında yapıldı. Özellikle ekonomideki sıkıntı Yılmaz ve Pakdemirli'yi endişelendiriyordu. Seçimlerin normal olarak 1992 sonbaharında yapılması gerekiyordu. Bu durumda o tarihe kadar zorunlu olarak alınması gereken ekonomik tedbirlerin Anavatan Hükûmeti için yeni sıkıntılar doğuracağını ve bunun partinin aleyhine olacağını düşünüyorlardı. Özal'ın tavsiyesi üzerine erken seçim zamanı olarak düşünülen ilkbahar yerine, daha önceki bir tarih olan 20 Ekim günü tespit edildi. Yılmaz bu kararın parti grubundan geçirilmesi işini çözmeyi üstlendi.[3]

24 Ağustos 1991 tarihinde TBMM Genel Kurulu tarafından onaylanan seçim yasasındaki değişiklikle genel seçimin tarihi 20 Ekim 1991 olarak belirlendi.

Seçim Takvimi

Erken Seçim Yasası'nın TBMM'de kabul edilip yasalaşmasının ardından, Yüksek Seçim Kurulu'nun (YSK) 26 Ağustos tarihinde seçime girebilecek partileri açıklaması ve aday olacak kamu görevlilerinin istifa süresinin başlamasıyla seçim süreci başlamış oldu. 31 Ağustos, aday olacak kamu görevlilerinin istifa etmeleri için son gün oldu. 13 Eylül ise Siyasi partiler için aday listelerini YSK'ya bildirmeleri için son tarihti. Gümrük kapılarındaki oy kullanma işlemi 5 Ekim saat 8:00'de başlayıp 20 Ekim saat 17:00'ye kadar devam etti.

Seçim Sistemi

1991 seçimlerinde, 1987 seçimlerinde uygulanan seçim yasası iki değişiklikle (seçim çevresi barajlarının indirilmesi ve tercihli oylarla belirlenen kontenjan milletvekilliği) aynen uygulanmıştır. 2839 Sayılı Milletvekili Seçimi Kanunu'nun 4. maddesi değiştirilerek, çıkarılacak milletvekili sayısı 6'ya kadar her il bir seçim çevresi sayılmış, altıdan fazla milletvekili çıkaracak iller ise birden fazla seçim çevresine bölünmüştür.

74 ildeki 107 seçim bölgesinde düzenlenen seçimlerde 1987 seçimlerindeki gibi çifte barajlı (yüzde 10'luk ülke barajı ve seçim çevresi barajı) d’Hont sistemi uygulandı.[4] Bir partinin milletvekili çıkarabilmesi için, ilk koşul olarak o partinin Türkiye genelinde yüzde 10'luk barajı, daha sonra, illerin seçim çevreleri için belirlenmiş ve yüzde 25'lere ulaşan barajları aşmaları gerekti. Seçimlerden önce gerçekleştirilen yasa değişikliğiyle, 2 ve 3 milletvekili çıkaran yerlerdeki çevre barajları indirildi. Buna göre, iki milletvekili çıkaran seçim çevrelerinde daha önce yüzde 50 olan çevre barajı yüzde 25, üç milletvekili çıkaran yerlerde yüzde 33 olan çevre barajı da yüzde 25 oldu. Yasa uyarınca, kontenjan adayı gösterilen dört milletvekili çıkaran seçim çevrelerinde seçim çevresi barajı yüzde 25, kontenjan adayı gösterilen beş milletvekili çıkaran seçim çevrelerinde seçim çevresi barajı yüzde 20 olarak uygulanırken, altı milletvekili çıkaran seçim çevrelerinde de yüzde 20 oldu.[5]

Çift barajlı seçim sisteminin getirdiği olumsuzluklardan etkilenmek istemeyen değişik siyasi partiler seçim için birleşme yoluna gittiler. Milliyetçi Çalışma Partisi (MÇP) ile Islahatçı Demokrasi Partisi (IDP) Refah Partisi çatısı altında, Halkın Emek Partisi (HEP) Sosyaldemokrat Halkçı Parti çatısı altında yüzde 10’luk ülke barajı ile seçim çevresi barajlarını aşmayı başardılar.

Tercihli Oy

Seçim öncesinde gerçekleştirilen diğer bir önemli değişiklikle tercihli oylarla seçilen kontenjan milletvekilliği uygulaması getirildi. Bir partinin tercihli (kontenjan) milletvekilliği çıkarabilmesi için ise, önce seçim çevresi barajını aşması, sonra da diğer barajı aşan partilerden bir tek oy fazlası alması gerekiyordu.

Yasaya göre siyasi partiler, iki milletvekili çıkaracak seçim çevresinde dört, üç milletvekili çıkaracak seçim çevresinde altı aday göstermek zorundaydılar. Ayrıca kontenjan milletvekili bulunan seçim çevrelerinde ise, bu aday düşüldükten sonra kalan milletvekili sayısının iki katı kadar aday gösterebildiler. Seçmenler, önce oy verecekleri partiyi işaretledikten sonra, isterlerse oy verdikleri partinin listesindeki adaylar arasından sadece bir tanesini işaretleyebildi. Eğer seçmen bir tercihte bulunmamışsa ya da birden fazla adayı tercih etmişse partinin yaptığı sıralamayı kabul etmiş sayıldı.

Birden fazla kontenjan milletvekili çıkarılan çevrelerde, seçim çevresini tek parti aşmışsa, tüm kontenjan milletvekillerini o parti kazandı. Birden fazla parti aşmışsa, oyların bölünmesi suretiyle milletvekillikleri paylaşıldı. Tercihli oy sistemine göre, bir seçim çevresinde partiye verilmiş olan geçerli oyların en az yüzde 15'i kadar tercih oyu alan aday veya adaylar, oy miktarına göre parti sıralamasında öne geçtiler. Adaylardan hiçbirinin aldığı tercihli oy miktarının yüzde 15'i bulamaması hâlinde, partinin hazırladığı ve birleşik oy pusulasında yazılı olan listedeki sıra aynen geçerli oldu.[6] Seçimlerde değişik partilerden 52 aday tercihlerle ön sıralara çıkarak milletvekili olma hakkını kazandılar.[7]

Sonuç

1987 seçimlerinde ANAP'ın lehine işleyen çifte barajlı seçim sistemi bu seçimde Doğru Yol Partisi'nin (DYP) lehine işledi. Altı siyasi parti ve bağımsız adayların yarıştığı 20 Ekim 1991’deki seçimlerde, yüzde 27,03 oranında oy alan DYP kazandığı 178 milletvekilliğiyle TBMM'nin yaklaşık yüzde 40'ını elde ederken, iktidar partisi ANAP yüzde 24,01 oy oranı ve kazandığı 115 milletvekilliğiyle ikinci parti durumuna geriledi ve 8 yıldır bulunduğu iktidardan düştü. Diğer partilerden Sosyaldemokrat Halkçı Parti (SHP) 88, Refah Partisi (RP) 62 milletvekilliği kazanırken, Demokratik Sol Parti (DSP) yüzde 10,74'lük oy oranına karşın seçim çevresi barajları yüzünden yalnızca 7 milletvekilliği kazanabildi.[8] Seçimlerin ardından, ittifakla seçime giren partilerin ayrılmasıyla mecliste 8 siyasi parti ortaya çıktı.

Yine bu seçimlerle, 12 Eylül Darbesi öncesi liderlerden Bülent Ecevit, Necmettin Erbakan ve Alparslan Türkeş 11 yıl aradan sonra TBMM'ye döndü. Liderlerin yanı sıra 12 Eylül öncesi son TBMM'de görev yapmış 21'i Adalet Partisi, 7'si Cumhuriyet Halk Partisi, 3'ü Milli Selamet Partisi ve 1'i Milliyetçi Hareket Partisi üyesi olmak üzere toplam 32 milletvekili yine bu seçimelerde yeniden parlamentoya seçildi.[9]

Hiçbir partinin TBMM'de tek başına hükûmet kuracak çoğunluğu olmadığından bir koalisyon hükûmetinin kurulması zorunlu hale geldi. Seçimlerden çok önce ANAP karşıtlığıyla giderek birbirlerine yaklaşan DYP ile SHP arasında koalisyon görüşmeleri başladı. 20 Kasım 1991'de, hükûmeti kurmakla görevlendirilmiş olan Süleyman Demirel, TBMM’de 88 üyesi olan Sosyaldemokrat Halkçı Parti ile bir koalisyon hükûmeti kurdu, SHP genel başkanı Erdal İnönü de başbakan yardımcısı oldu.

İlçeler bazında seçim sonuçlarını gösteren harita

1991 genel seçimlerinin sonuçları:[10]

Kayıtlı seçmen sayısı29.979.123
Oy kullanan seçmen sayısı25.157.089
Katılım Oranı (%)83,9
Geçerli oy sayısı24.371.474
Gümrük kapıları geçerli oy sayısı45.192
Toplam geçerli oy sayısı24.416.666
Milletvekili sayısı450
Parti Genel Başkan Oy % +/– Sandalye +/–
Doğru Yol PartisiSüleyman Demirel6.600.72627,03 7,93178 119
Anavatan PartisiMesut Yılmaz5.862.62324,01 12,29115 177
Sosyaldemokrat Halkçı PartiErdal İnönü5.066.57120,75 4,0588 11
Refah PartisiNecmettin Erbakan4.121.35516,87 9,6762 62
Demokratik Sol PartiBülent Ecevit2.624.30110,74 2,247 7
%10 seçim barajı
Sosyalist PartiDoğu Perinçek108.3690,44Yok0Yok
Bağımsızlar32.7210,13 0,270
Toplam24.416.666100450

İllere Göre Seçim Sonuçları

İllere göre 20 Ekim 1991 genel seçim sonuçları;[10]

İl MV DYP % ANAP % SHP % RP % DSP % Diğer % Toplam
Adana14239.37729,97169.17521,18176.26422,07117.30314,6993.11911,663.5450,44798.783
Adıyaman442.77624,9334.87620,3346.63227,1842.77024,933.8522,086320,36171.538
Afyon6110.75736,0967.63522,0445.90414,9658.54219,0822.4147,301.5660,51306.818
Ağrı434.61828,1832.65026,5818.84815,3427.30122,223.1042,526.3015,12122.822
Aksaray333.99027,8227.82722,7819.12815,6632.95426,977.9336,495770,47122.409
Amasya342.44624,5439.76022,9945.24726,1634.61720,0110.5266,096900,40173.286
Ankara23369.24923,26375.11723,63391.32224,63280.02717,64165.42610,426.5440,081.587.685
Antalya9216.09643,26100.43120,10115.69323,1644.1298,8320.8394,172.3770,48499.565
Artvin233.12431,4229.18827,6827.80926,389.3668,885.3755,107630,72105.625
Aydın6141.26833,86124.06529,7482.41119,7527.8336,6740.1549,622.2770,55418.008
Balıkesir7193.62734,67138.24224,7595.50317,1056.91910,1971.69812,842.5520,46558.541
Bartın237.39137,0022.17621,948.4888,407.2157,1425.36425,106130,61101.247
Batman314.95314,7616.16415,9653.52352,8415.56215,369250,913570,35101.484
Bayburt26.96519,0911.60131,791.8164,9814.82340,621.2223,351310,3636.558
Bilecik231.02733,0524.31725,9020.03421,349.63710,278.7379,312970,3294.049
Bingöl322.14827,6814.29717,8614.35017,9328.04135,041.0441,302960,3780.176
Bitlis311.50314,0025.69931,2818.01421,9323.98829,202.3932,917150,8782.312
Bolu590.31432,4978.55028,2625.5529,1949.96917,9732.25411,601.2800,46277.919
Burdur352.00138,8928.46621,2921.93416,4016.38912,2614.54110,876320,47133.963
Bursa12254.36631,22226.28627,78100.34112,32110.81913,60119.35514,653.4700,43814.637
Çanakkale486.95134,2762.59424,6752.75420,7516.2576,4134.51413,601.0960,43254.166
Çankırı335.39034,2727.49325,267.3106,7231.88629,306.3795,865740,53109.032
Çorum561.52521,8956.41520,0865.18623,2078.62827,9818.1656,461.6180,57281.537
Denizli6127.28335,4387.71224,4176.47421,2826.0337,2540.05211,152.4130,67359.967
Diyarbakır860.05319,9742.06813,99149.95549,8736.23812,057.7792,594.5781,56300.671
Edirne468.54431,1442.01119,0944.80620,368.4133,8255.90425,408170,37220.495
Elazığ468.27533,7638.00518,7931.34615,5059.27129,314.7662,369480,47202.611
Erzincan314.14412,8431.80428,8836.74433,3624.29622,062.9452,674060,37110.339
Erzurum794.29530,1762.31519,9428.0268,97115.79437,0410.5563,381.5970,51312.583
Eskişehir5117.41534,1477.89422,6567.37819,5935.00510,1845.68913,281.2080,35344.589
Gaziantep9110.57927,4877.29619,21112.77728,0371.27017,7128.8207,161.6020,40402.344
Giresun452.01924,5777.02436,3734.05716,0834.61216,3513.3306,291.1080,52212.150
Gümüşhane215.89125,2018.09128,697.52211,9319.21030,462.2383,552310,3763.183
Hakkâri214.32929,6620.81343,099.21419,083.0716,365081,054580,9548.393
Hatay8126.14828,4085.75419,31142.24632,0361.01613,7427.3616,161.5950,36444.120
Isparta4116.11562,7222.53312,1717.6949,5622.94112,395.4082,927810,42185.472
İçel9163.06231,80122.82423,95144.16028,1144.7518,7235.0186,832.8870,56512.702
İstanbul50607.18818,82887.98627,53607.95518,85539.57316,73568.73817,6314.5700,453.226.010
İzmir19370.96527,58344.04725,58329.47624,5080.2975,97207.85815,4512.3410,921.344.984
Kahramanmaraş782.68425,7759.33618,4960.46818,85110.63734,486.3171,971.4240,44320.866
Karaman217.17518,3019.54020,8221.33622,7327.93529,767.5258,025230,5694.034
Kars562.55327,0139.22216,9472.21531,1816.4057,0839.93817,251.6820,73232.015
Kastamonu478.10036,2755.89325,9618.0998,4128.42313,2033.14815,402.0400,95215.703
Kayseri785.95721,9689.42122,8461.40715,69123.61631,5829.5727,551.4790,35391.452
Kırıkkale337.00426,7929.21221,1530.30221,9430.78722,2910.6107,684780,34138.393
Kırklareli345.79127,1643.14925,5944.83526,596.3243,7528.00816,618280,49168.935
Kırşehir315.34614,3323.89122,3033.18830,9825.22023,559.2288,624400,41107.313
Kocaeli7111.98025,5586.04619,6375.18517,1596.91022,1166.49615,171.6920,39438.309
Konya13188.13926,58137.52119,4394.18913,31233.81233,0350.8317,183.3240,47707.816
Kütahya5103.72835,3073.78325,1136.10112,2959.50720,2519.7466,721.5390,52294.404
Malatya617.4346,58109.16941,1969.52026,2360.43122,807.8322,951.1640,44265.550
Manisa9222.95337,31138.17823,12122.08320,4358.8779,8552.4218,773.0520,51597.564
Mardin529.57717,1831.83618,5092.90453,9815.0698,732.2471,318050,47172.438
Muğla5116.79739,5075.96025,6970.93523,9911.7213,9618.6216,291.6040,54295.638
Muş316.53014,9219.00517,1646.33341,8326.88824,271.4761,335130,46110.745
Nevşehir336.14228,5027.93422,0220.16915,9033.54126,448.4886,695390,42126.813
Niğde334.65328,1724.88620,2327.61122,4524.55719,9610.7118,715550,45122.973
Ordu665.64321,0797.67331,3652.91716,9943.62214,0049.22615,802.3550,75311.436
Rize333.80219,8281.06347,5513.2717,7833.72119,787.9644,676490,38170.470
Sakarya695.72828,0488.24425,8534.33910,0579.38023,2542.00612,301.6660,48341.363
Samsun9176.78633,25116.65521,9478.61814,7885.63616,1071.73913,492.1940,41531.628
Siirt313.84618,9713.29718,2128.89439,5815.01620,571.3071,796280,8672.988
Sinop331.90026,7727.66423,2225.20021,2516.27913,6616.71314,021.3761,15119.132
Sivas639.28413,3352.10217,6867.70922,98112.86538,3121.2557,211.3400,45294.555
Şanlıurfa889.98431,3376.27026,5659.36520,6752.95318,447,5982,649590,33287.129
Şırnak39.82814,5713.22219,6041.29761,221.7132,537671,136230,9267.450
Tekirdağ472.78530,5958.31724,5148.47720,3711.8694,9845.51019,129650,40237.923
Tokat664.52221,6858.14919,5469.51323,3685.92928,8818.0596,071.3360,44297.508
Trabzon670.44821,00105.68231,5044.12513,1574.62322,2439.07411,641.4790,44335.431
Tunceli21.6713,425.22610,7228.22257,902.7335,607961,6310.09320,7148.741
Uşak332.99322,6035.37524,2340.84627,9818.73812,8317.22311,797920,54145.967
Van550.79326,5150.30526,2642.69422,2943.09822,503.3791,761.2660,66191.535
Yozgat532.79815,1449.70022,9437.13517,1485.52739,4810.4214,811.0120,46216.593
Zonguldak7127.20530,0678.49618,5563.17614,9350.22711,87101.74624,042.2330,52423.083
Türkiye Toplamı4506.600.72627,035.862.62324,015.066.57120,754.121.35516,872.624.30110,74141.0900,5724.416.666

Kaynakça

  1. Türkiye'de erken genel seçimleri etkileyen faktörlerin incelenmesi 2 Şubat 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Cemal Altan.
  2. Liderlerin düellosu, Taha Akyol, Milliyet, 13 Aralık 1995.
  3. Güner, Engin; Özallı Yıllarım, Babıali Kültür Yay. İstanbul 2003 s. 198-200; nakleden: Özdemir, Hikmet; Turgut Özal Biyografi, Doğan Egmont Yayıncılık, İstanbul 2014 ISBN 978-605-092153-3 s. 449
  4. Sabuncu, Yavuz. "Seçim Barajları ve Siyasal Sonuçları" (PDF). 3 Temmuz 2014 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ocak 2015.
  5. Meclis kabul etti seçim 23 Ekim'de, Milliyet, 25 Ağustos 1991.
  6. Tosun, Gülgün. "Türkiye'de Siyasi Nitelikli Kamuoyu Araştırmaları ve 20 Ekim 1991 Seçimleri Örneği" (PDF). Amme İdaresi Dergisi. Erişim tarihi: 1 Şubat 2015.
  7. Özge, Mustafa (1 Ocak 2002). "14 seçimde 11 kez sistem değiştirmişiz". Zaman. Erişim tarihi: 1 Şubat 2015.
  8. Ülkemizde Uygulanan Seçim Sistemleri ve Sonuçları 26 Haziran 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., Mehmet Ali Akgül.
  9. En kârlı lider Demirel, Milliyet, 24 Ekim 1991.
  10. 1991 Yılı Seçim Sonuçları
This article is issued from Wikipedia. The text is licensed under Creative Commons - Attribution - Sharealike. Additional terms may apply for the media files.