İbrahim Hamdi Efendi

İbrahim Hamdi Efendi, babası Seyyid Bayram Çelebi tımarlı sipahi olduğu için çok zaman Rumeli memleketlerinde bulunmuştur. Kendisi çocukluk çağı eğitimini memleketinde tamamladıktan sonra, babası ile birlikte II. Mustafa’nın (1695-1703) Balkan seferlerinde bulunmuş; önce Yanova şehrine, burasının elden çıkmasından (1696) sonra Temeşvar’a yerleşmişlerdir. İbrahim Efendi bu şehirde 20 yıl ikamet etmiştir. Günümüzde Romanya sınırları içerisinde yer alan Temeşvar’da sürdürdüğü eğitimi sırasında Şeyh Selim Dede (ö. 1713), Hacı Eyüp Efendi, ve Piri Ahmed Efendi’den ders almıştır.

İbrahim Hamdi Efendi 1696 senesinden itibaren 20 yıl ikamet ettiği Temeşvar Eyaleti'nde eğitimini tamamlayıp, askeri hizmetler üstlenmiş; önce cebeci neferi olmuş aynı zamanda arkadaşı Nişovalı Zaim ile birlikte Avusturya’dan İslam ülkelerine cıva madeni ihracatı yaparak, serbest ticaret faaliyetlerinde bulunmuştur. Hocalarından Şeyh Selim Dede yaşadığı dönemin padişahları tarafından da tanınan ve sözüne itibar edilen bir şahsiyettir. İbrahim Hamdi Efendi de onun çevresinden bir hanımla evlenmiştir.

İbrahim Hamdi Efendi Temeşvar’ın elden çıkmasından (1716) sonra, önce Tırnova’ya gitmişse de daha sonra bugün Ukrayna sınırları içinde yer alan Hotin’e yerleşmiştir. Hotin Muhafızı (Valisi) Abdi Paşa’nın sır kâtipliği yanında Cebehane Katibi ve arkasından Hotin Defterdarı Katibi olmuştur. 1721 senesinde Hotin Kalesi tamirat işlerini yapan ekibin içinde aktif olarak görevler de almıştır.

İbrahim Hamdi Efendi Lehistan’da yaşayan Lipka Tatarları'nın lisanını öğrenmiş; Hotin Muhafızı Abdi Paşa(ö. 1722)onlarla olan diplomotik ilişkileri ve yazışmaları İbrahim Efendi Efendi aracılığı ile gerçekleştirmiştir.

1729 ve 1750 Seneleri arasında, Atlas adıyla 2 ciltlik coğrafya eserini yazmış ve daha sonra yaptığı ilavelerle eserini genişletmiştir.

Seyyid İbrahim Hamdi Efendi Atlas adlı eserinin 1. Cildinde kendi doğduğu köy, çevresi ve ailesi hakkında çok geniş bilgilerin yanı sıra Anadolu şehirleri hakkında da bilgiler vermektedir.

Kastamonu Abdurrahmanpaşa Lisesi müdürlerinden Talat Mümtaz Yaman 1934 senesinden itibaren eserin 1. cildi üzerinde geniş incelemelerde bulunmuş; önce Konya ve civarı hakkındaki bilgileri (1938), daha sonra da elindeki nüshaya göre yazarı ve ailesini tanıtıp, memleketine dair verdiği bilgileri Halkevleri yayını olan Ülkü Dergisi’nde yayınlamıştır. Ancak, Mümtaz Yaman’ın özel kütüphanesinde bulunan Atlas’ın 1. cildi 1942 senesinde çıkan Kastamonu yangınında evi ve diğer eserleriyle birlikte yanmıştır. 1. ciltten geriye ancak Mümtaz Yaman Hocanın Ülkü ve Konya Dergilerinde yayınlamış oldugu kısımlar kalmıştır.

İbrahim Hamdi Efendi, Atlas'ın 2. cildinde eğitimi ve daha sonra memuriyeti dolayısı ile ömrünün önemli bir bölümünü geçirdiği Rumeli memleketleri ile İstanbul hakkında geniş ve orijinal bilgiler vermektedir. Coğrafyacılık hakkında, dünyanın tarifi, hareketlerini ve mevsim değişimi ile Astronomi konularını anlatmaktadır. Afrika, Avrupa ve Amerika şehirlerine de yer vermektedir. 2. cildinin tek yazma nüshası İstanbul Süleymaniye Kütüphanesi'nde bulunmaktadır.

• Zafer Çelebi (2005). XVIII. Yüzyıl Osmanlı Coğrafya Yazarı Uluslu İbrahim Hamdi Efendi ve Bilinmmeyen Yönleriyle Tarihsel Coğrafyamız. Altın Kalem Yayınları. ISBN 97500123-0-5. 26 Aralık 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2009.

• Uluslu İbrahim Hamdi Efendi hakkında yapılmış bir sunum 11 Aralık 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.