Çiğdem pilavı

Çiğdem pilavı, Yozgat yöresinde daha yoğun olarak uygulanan Çiğdem gezmesi adlı baharın başlangıç kutlamaları ya da bir başka adıyla Hıdırellez (Yozgat şivesinde: Eğrice ya da Ağrice) ve Nevruz kutlamaları çerçevesinde, çocukların ev ev gezerek topladıkları yemeklik malzemeyle yapılan pilav türü. Bahar Pilavı olarak da bilinir.

Crocus ancyrensis (Ankara çiğdemi)

Çocuklar, önceden hazırladıkları ucu sivriltilmiş küsküç adı verilen çiğdem kazıklarıyla baharın müjdecisi sayılan çiğdemleri topraktan sökmekle işe başlarlar. Bu sökümde, çiğdem olarak adlandırılan sarı çiçekli türler (Crocus chrysanthus ve C. ancyrensis) ile aliöksüz (Yozgat şivesinde: alooğsüz) olarak adlandırılan mor-eflatun çiçekli türler (Crocus sp.) hedef alınır. Çiğdemin topraktan sökümü kolay değildir. Toprağın kisli ve kökünün de derinlerde olması sebebiyle zordur. Hatta "her zaman çiğdem çıkmaz, bazen de küsküç kırılır" [1] biçiminde atasözü de vardır. Karaçalı tabir edilen ağaçcığın dalı kesilerek dikenlerine toplanan çiğdemlerin soğanları saplanır.

Çiğdemlerin asılı olduğu bu dal parçası ev ev gezdirilerek mâniler eşliğinde pilavlık malzeme (genelde yağ ve bulgur) toplanır. Bu mâniler arasında en yaygını "çiğdem çiğdem çiçecik[2]; ebem oğlu göçecik[3]; yağ verenin oğlu olsun; bulgur verenin kızı olsun ya da "çiğdem çiğdem çiçecik; ebem oğlu köçecik; çiğdem geldi yapıya; bahşiş getirin kapıya" mânisidir. Yağ veren ev sahibine "yağı verenin oğlu olsun" denir ve bir tutam sarı çiğdem sunulur, bulgur verene ise "bulgur verenin kızı olsun" denir ve mor çiğdem uzatılır. Mâniyi duyup da kapıyı açmayan ev sahibine "dam başında boyunduruk; bekleye bekleye yorulduk; bahşiş verirsen giderik; yoksa akşama dek dururuk" biçiminde bir mâniyle serzenişte bulunulur. Yalnız yağ ve bulgur toplanmaz, uygun olan yiyecekler ve para da alınır ve pilavlık malzeme ayrıldıktan sonra kalanlar çocuklar arasında bölüşülür. Pilavlık malzeme büyüklerin yardımıyla pilav yapılır ve içine de soyulmuş çiğdem yumruları konur. Hep birlikte yenilen ve eğlenilen bu geleneği, şehirlere göç vermeyip hâlâ köy olarak varlığını sürdüren tek tük yörelerde görmek mümkündür. Yozgat köylerinde eskiden, çiğdem gezmesi mahalleler arası yarış olarak algılanırdı ve çiğdemi yamaçta ilk gören çocuğun mahallesi yarışı kazanır ve çiğdem gezmesi o mahalle çocuklarının öncülüğünde yapılırdı.

Daha çok Yozgat kökenli olmasına rağmen Sivas ve Kayseri'nin bir kısmında da pişirilen ve Amasya'da da[4] yapılan çiğdem pilavı, yağmur suyu ile demlenmiş çay ile sunulmaktadır.

Çiğdem pilavı adı çiğdem gezmesi anlamında da kullanılır ve bu gelenek, Anadolu'da yaygın olan ve çiğdemsiz yapılan "çömçe gelin" adlı yardım toplama gezmesine benzer.