Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları

İlk kez 1825'te İngiltere’de başlayan ve 25 yıl içinde tüm Avrupa’da yayılan demiryolu ulaşımının, toprakları 3 kıtaya yayılan Osmanlı İmparatorluğu'na girişi diğer birçok teknolojik yeniliğe göre çok daha erken olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu'nda demiryolu serüveni ilk olarak Mısır Hidivliği'nde 1851 - 1856 yılları arasında inşa edilen Kahire - İskenderiye demiryolu hattı ile başlamıştır.[6] Anadolu'daki demiryolunun tarihi ise 22 Eylül 1856'da -ilk demiryolu hattı olan- İzmir-Alsancak - Aydın demiryolu hattının inşası için İngiliz Ottoman Railway Company / Osmanlı Demiryolu Şirketi (ORC)'nin ilk kazmayı vurmasıyla başlamıştır. Bu hat 10 yıl süren bir çalışmanın ardından 1 Temmuz 1866'da Sultan Abdülaziz döneminde hizmete girmiştir. 1863'te İngiliz The Smyrna Cassaba Railway / İzmir - Kasaba Demiryolu (SCR) Şirketi'ne verilen bir başka imtiyazla inşasına başlanan İzmir-Basmane - Kasaba (Turgutlu) demiryolu hattı ise 10 Ocak 1866'da hizmete girmiştir.[7] Osmanlı Hükûmeti, İstanbul’dan Bağdat’a bir demiryolu hattı inşa ederek Hindistan ile Avrupa'yı birleştirecek demiryolu hattının İstanbul’dan geçirilmesi düşüncesiyle 1871'de bir ferman çıkarmış ve Nafia Nezareti tarafından 1872'de inşa edilmeye başlanan İstanbul - Ankara demiryolu hattının İstanbul-Haydarpaşa - İzmit kısmı Ağustos 1873'te hizmete girmiştir. 8 Ekim 1888'de çıkarılan yeni bir fermanla, bu hattın İzmit'ten Ankara'ya uzatılması için Alman Chemins de Fer Ottomans d'Anatolie / Osmanlı Anadolu Demiryolları (CFOA) Şirketi'ne imtiyaz verilmiştir. 1889'da demiryolu hattının İzmit - Eskişehir - Ankara kısmının inşasına başlanmış ve hat 31 Aralık 1892'de hizmete girmiştir. Yine CFOA şirketine verilen yeni bir imtiyazla 31 Ağustos 1893'te Eskişehir - Konya demiryolu hattının inşasına başlanmış ve bu hat da 29 Temmuz 1896'da hizmete girmiştir.

Bağdat Demiryolu olarak adlandırılan hattın Konya - Bağdat kısmının inşa edilmesi için 1903 yılında Chemins du Fer Impérial Ottomans de Bagdad / Osmanlı İmparatorluk Bağdat Demiryolu (CIOB) Şirketi'ne verilen imtiyazla inşasına başlayan hattın inşası ise, I. Dünya Savaşı'nın araya girmesi ve eski Osmanlı coğrafyasında da birçok yeni devletin kurulmasıyla yıllar sürmüş ve ancak 1940'lı yıllarda tamamlanabilmiştir. Hattın şu an Türkiye sınırlarında kalan kısmı olan Konya - Nusaybin arası henüz I. Dünya Savaşı sürerken 1917'de hizmete girmiştir. 1896 yılında inşa ve işletme imtiyazı Baron Maurice de Hirsch’e verilen 2.383 km (1.480,7 mi) uzunluğundaki Rumeli Demiryolu'nun 1888’de tamamlanarak hizmet girmesiyle de İstanbul'un Avrupa ile demiryolu bağlantısı sağlanmıştır. Bu demiryolu hattının milli sınırlar içinde kalan İstanbul - Alpullu - Demirköprü ve Alpullu - Kırklareli kısımları ile Karaağaç eksklavı 336 km. uzunluğundadır.

1896 yılında yapım ve işletme imtiyazı Baron Maurice de Hirsch’e verilen 2383 km. uzunluğundaki Rumeli Demiryolu'nun 1888’de tamamlanarak hizmet girmesiyle de İstanbul'un Avrupa ile demiryolu bağlantısı sağlanmıştır. Bu demiryolu hattının milli sınırlar içinde kalan İstanbul - Alpullu - Demirköprü ve Alpullu - Kırklareli kısımları ile Karaağaç eksklavı 336 km. uzunluğundadır.

Osmanlı döneminde yapılıp işletmeye açılan demiryollarının toplam uzunluğu 8.619 km.dir.[8] Ancak bu hatların 4559 km.lik kısmı yeni kurulan Türkiye Cumhuriyeti sınırlarında kalmıştır. Bu hatlardan 2.282 km.lik standart hat ve ~41,800 km.lik dar hat olan kısmı yabancı sermayeli şirketlere, 2.207 km.lik standart hat ve ~80 km.lik dar hat olan kısmı ise Devlet sermayeli şirketlere aittir.[7]

Kurtuluş Savaşı'nda cepheye asker, silah ve erzak taşımada, cephelerden de geriye gazilerin taşınmasında, yani savaşın lojistiğinde sağladığı başarılarla, demiryolları Kurtuluş Savaşı'nın kazanılmasında önemli rol oynamıştır. Bu dönemde, daha sonradan Anadolu - Bağdat Demiryolları Müdüriyet-i Umumiyesi Müdürü olan, Behiç Erkin demiryollarının kusursuz işlemesindeki başarısından dolayı hem TBMM Takdirnamesi hem de İstiklâl Madalyası ile onurlandırılmıştır.

1936 yılındaki demiryolu altyapısı.

Bu dönemde mevcut demiryolu hatlarının yabancı şirketlere ait olan kısımları devletleştirilmiş ve yeni demiryolu hatları inşa edilerek demiryolu altyapısı geliştirilmiştir. Bu amaçla 24 Mayıs 1924 tarihinde demiryollarının devletleşmesi için bir devlet şirketi olarak Chemins de fer d'Anatolie Baghdad / Anadolu - Bağdat Demiryolları (CFAB) Şirketi kurulmuştur.[9]

1927 tarihli bir işletme küşadında kullanılmış logo

31 Mayıs 1927 tarihinde ise -CFAB şirketini de kapsayan- bir devlet kurumu olan Devlet Demiryolları Limanları İdaresi (DDYL) kurulmuştur. DDYL'nin kurulmasıyla birlikte demiryollarının inşası ve işletilmesi bir arada yürütülmeye başlanmıştır. Anadolu topraklarında 1923 yılı itibarıyla 4559 km. olan demiryolu hattı uzunluğu, 1940 yılına kadar gerçekleştirilen çalışmalarla 8637 km.ye ulaşmıştır.[7]

1932 ve 1936 yıllarında hazırlanan 1. ve 2. Beş Yıllık Sanayileşme Planları'nda, demir-çelik, kömür ve makine gibi temel sanayilere öncelik verilmiştir. Bu tür kitlesel yüklerin en ucuz ve güvenli biçimde taşınabilmesi açısından demiryolu yatırımları önem arz etmekteydi. Bu planlarda demiryollarının şu hedefleri gerçekleştirmesi amaçlanmıştır:

• Potansiyel üretim merkezlerine ve doğal kaynaklara ulaşmak.

Ergani'ye ulaşan demiryolu hattı bakır, Karadeniz Ereğli'ye ulaşan kömür, Adana'ya ulaşan pamuk ve Çetinkaya'ya ulaşan demir olarak adlandırılmaktadır.

• Üretim ve tüketim merkezleri ile yani limanlar ile ard bölgeler arası ilişkileri kurmak.

Samsun - Kalın demiryolu ve Irmak - Zonguldak demiryolu hatları ile demiryoluna ulaşan limanlar 6'dan 8'e yükseltilmiştir. Samsun ve Zonguldak hatları ile İç ve Doğu Anadolu'nun deniz bağlantısı pekiştirilmiştir.

• Ekonomik gelişmenin ülke düzeyinde yayılmasını sağlamak ve özellikle az gelişmiş bölgelere ulaşmak.

1927'de Kayseri, 1930'da Sivas, 1931'de Malatya, 1933'te Niğde, 1934 Elâzığ, 1935 Diyarbakır, 1939'da Erzurum demiryolu ağına bağlanmıştır.[7]

1940 - 1960 yılları arası demiryolları açısından "Durgunluk Dönemi"dir. Gerçekten de İsmet İnönü dönemindeki ekonomik kıtlığa, imkânsızlıklara rağmen, demiryolu yapımı II. Dünya Savaşı'na kadar sürdürülmüştür. 1940'tan sonra ise savaş nedeniyle yavaşlamıştır. 1923 - 1960 yılları arasında yapılan 3.578 km. uzunluğundaki demiryolu hatlarının 3.208 km.lik kısmı, 1940 yılına kadar tamamlanmış olanlardır. Bu dönemde kurum Ulaştırma Bakanlığı'na bağlanarak 29 Temmuz 1953 tarihinde Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları (TCDD) İşletmesi adını almıştır. Kurumun statüsü ise İktisadî Devlet Teşekkülü haline getirilmiştir. 1955 yılında ise ülkedeki ilk elektrikli tren hattı olan B1 (Sirkeci - Halkalı) Banliyö Treni hattı açılmıştır.

Kurtuluş Savaşı’ndan sonra tüm olanaksızlıklar içinde yılda ortalama 240 km. uzunluğunda demiryolu hattı inşa edilirken, 1960 yılından sonra gelişen teknoloji ve maddi olanaklara rağmen yılda sadece ortalama 39 km. uzunluğunda demiryolu inşa edilebilmiştir. Bu tarihlerde demiryollarının geri plana atılmasının temel sebebi devletin ulaşım politikasının değişmiş olmasıdır.[10] Eski Başbakan ve Cumhurbaşkanı Turgut Özal da demiryolları ile ilgili "modası geçmiş bir ulaşım yöntemi" ve "Demiryolu komünist ülkelerin tercihidir, çünkü ulaşımı merkezi denetim amaçlıdır" demiştir.

Sonuç olarak, 1960 - 1997 yılları arasında ülkedeki demiryolu hattı uzunluğu sadece %11 artmıştır. Ulaştırma sektörleri içindeki yatırım paylarından 1960'lı yıllarda karayolları %50, demiryolları %30 pay alırken, 1985'ten bu yana demiryolunun payı %10'un altında kalmıştır. Türkiye'de karayolu yolcu taşıma payı %96, demiryolu yolcu taşıma payı ise sadece %2'dir. Demiryollarının, mevcut altyapı ve işletme koşullarının iyileştirilmemesi ve yeni koridorlar açılamaması nedeniyle yolcu taşımacılığındaki payı bu yıllarda %38 oranında gerilemiştir.

2002 yılında yaklaşık 14 milyon ton yük taşımacılığı gerçekleştirilmiş bulunmaktadır. Yük taşımacılığı sadece yurt içinde taşınan malları değil yurt dışından gelip başka ülkelere giden malları da kapsamaktadır.

Türkiye ulaşım sistemi içerisinde karayolu - demiryolu yük taşıma paylarına bakıldığında, karayolu yük taşıma oranı %94, demiryolu yük taşıma payı ise %4'tür.[7]

TCDD hem varolan hatların yenilenmesi hem de yeni hatlar eklenmesi için sürekli devam eden bir çalışma içindedir. Özellikle 2003 yılından bu yana varolan eski ray teknolojisini yenileyip yeni ve daha güncel bir sistem olan hızlı tren sistemine geçiş yapmaya çalışmaktadır. Bu çalışmalar kapsamında inşa edilen Ankara - İstanbul yüksek hızlı demiryolu hattının Ankara - Eskişehir etabı 2009 yılında, Eskişehir - Pendik etabı 2014 yılında ve Pendik - Halkalı etabı 2019 yılında, Polatlı - Konya yüksek hızlı demiryolu hattı ise 2011 yılında hizmete girmiştir.[11]

TCDD'nin demiryolu endüstrisinde faaliyet gösteren dört bağlı ortaklığı bulunmaktadır:[3]

• TÜLOMSAŞ - (Türkiye Lokomotif ve Motor Sanayii A.Ş., Eskişehir) - Lisans Lokomotif üretimi yapılmaktadır.
• TÜVASAŞ - (Türkiye Vagon Sanayi A.Ş., Adapazarı) - Yolcu vagon üretimi yapılmaktadır.
• TÜDEMSAŞ - (Türkiye Demiryolu Makinaları Sanayii A.Ş, Sivas) - Yük vagonları üretimi yapılmaktadır.
  • 4 Mart 2020 tarihi itibarıyla TÜLOMSAŞ, TÜVASAŞ ve TÜDEMSAŞ birleştirilerek ayrı bir tüzel kişiliği olan TÜRASAŞ kurulmuştur.
• TCDD Taşımacılık AŞ – (Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları Taşımacılık Anonim Şirketi, Ankara) - 6461 sayılı kanun gereği Altyapı işleri ile Tren işletmeciliğinin ayrılması amacıyla Yolcu ve Yük taşımacılık işlerinin yürütülmesi için tren işletmeciliğini sağlamak için kurulmuştur.[15][16][17]

TCDD yükümlü bulunduğu hizmetleri yürütmek için demiryolu şebekesini toplam 8 bölgeye ayırmıştır. Her bölge ayrı bir bölge müdürlüğünce idare edilmektedir. Bölge müdürlükleri ve merkezleri şu şekildedir:

• TCDD 1. Bölge Müdürlüğü - Haydarpaşa Garı, İstanbul
• TCDD 2. Bölge Müdürlüğü - Ankara Garı, Ankara
• TCDD 3. Bölge Müdürlüğü - Alsancak Garı, İzmir
• TCDD 4. Bölge Müdürlüğü - Sivas Garı, Sivas
• TCDD 5. Bölge Müdürlüğü - Malatya Garı, Malatya
• TCDD 6. Bölge Müdürlüğü - Adana Garı, Adana
• TCDD 7. Bölge Müdürlüğü - Ali Çetinkaya Garı, Afyonkarahisar
• TCDD YHT (8.) Bölge Müdürlüğü - Ankara Yüksek Hızlı Tren Garı, Ankara

TCDD kendisine ait bağlı ortaklıkların yanında demiryolu alanında çeşitli iştiraklere de ortaktır.

• İZBAN; Selçuk - Aliağa hattında metro standartlarında toplu ulaşım işletmeciği yapmak amacıyla İzmir Büyükşehir Belediyesi ile beraber kurulmuştur.
• TCDD Teknik; Demiryolu, raylı ulaşım hatları ve sektörde kullanılan araçlara yönelik etüd, proje hazırlamak, araştırma, geliştirme ve test faaliyetlerinde bulunmak amacıyla Türksat ve Ankara Büyükşehir Belediyesi ile ortak kurulmuştur.
• HYUNDAI EUROTEM A.Ş.; Türkiye'de her türlü demiryolu araçlarını üretme amacıyla Hyundai Rotem ile kurulmuştur.
• VADEMSAS; Yüksek hızlara uygun demiryolu makasları üretmek amacıyla Voestalpine ve Kardemir ile kurulmuştur.
• SİTAŞ; Demiryollarında kullanılan traverslerin üretimini gerçekleştirmek amacıyla Kolsan ve Margaritelli SPa ile kurulmuştur.

Haydarpaşa Limanı

TCDD işletmelerine bağlı olan ve işletmesi TCDD tarafından yapılan limanların listesi:

1. Haydarpaşa Limanı
2. İzmir Limanı
3. Samsun Limanı
4. İskenderun Limanı
5. Bandırma Limanı
6. Derince Limanı
7. Mersin Limanı

Bu limanlardan Samsun, İskenderun, Bandırma ve Mersin limanları işletme hakkının uzun dönemli devredilmesi yoluyla özelleştirilmiştir.[18] Derince'nin de aynı yöntemle özelleştirilmesi için iki kez ihale açılmış, ancak ikisi de iptal edilmiştir.[19]

TCDD, 1 Mayıs 2013 tarihinde yayımlanan 6461 sayılı Türkiye Demiryolu Ulaştırmasının Serbestleştirilmesi Hakkında Kanun gereğince Türkiye'deki demiryolu altyapısını Demiryolu Altyapı İşletmecisi olarak yönetmektedir. TCDD'nin bağlı ortaklığı TCDD Taşımacılık ise Demiryolu Tren İşletmecisi olarak bu demiryolları üzerinde yolcu ve yük taşımacılığı yapmaktadır.[4] TCDD Taşımacılık tarafından verilen hizmetler şunlardır:

Yolcu Taşımacılığı

• Yüksek Hızlı Tren
• Anahat Trenleri
• Bölgesel Trenler
• Banliyö Trenleri / Kentiçi Toplu Taşımacılık
• Uluslararası Trenler

Yük Taşımacılığı

TCDD'ye ait demiryolu hatları üzerinde TCDD Taşımacılık tarafından yürütülen Yük Taşımacılığı Hizmeti'dir. TCDD Taşımacılık'ın araç stoğundaki çeşitli yük vagonlarıyla hammaddeden mamul maddeye, yedek parçadan otomobile, gıdadan beyaz eşyaya, kadar hemen hemen her türlü yük yurt içinde ya da yurt dışında taşınabilmektedir.[20][21]

Ayrıca TCDD tarafından demiryollarının yük taşımacılığındaki payını arttırmak amacıyla 18 bölgede lojistik köyler inşa etmektedir.

TCDD Taşımacılık tarafından işletilen yolcu trenlerinin biletleri Gar Müdürlüklerinden, yetkili acentelerden, TCDD Taşımacılık internet sitesi ya da akıllı telefon uygulaması üzerinden satın alınabilmektedir.

Ankara – İstanbul arasındaki mevcut hattın toplamı 576 km. olup, tümü sinyalli ve elektriklidir. Mevcut hattan bağımsız, 250 km/saat operasyonel hıza uygun, çift hatlı, elektrikli ve sinyalli, olarak inşa edilen Hızlı Tren hattının Ankara – Eskişehir etabı 15 Mart 2009, Eskişehir – İstanbul etabıysa 25 Temmuz 2014'te tam faaliyete başlamış, Ankara – Eskişehir – İstanbul arasındaki demiryolu mesafesi 523 km.ye yolculuk süresi ise 3,5 saate inmiştir.[22]

Polatlı – Konya YHD, Ankara – İstanbul YHD hattından Polatlı'da ayrılarak güneye doğru inen çift hatlı, elektrikli, sinyalli yüksek hızlı demiryoludur.

Polatlı'dan Konya'ya uzanan hattın uzunluğu 212 km.dir. Hattın yapımı ise Ağustos 2006'da başlamış ve hattın tamamı 23 Ağustos 2011 tarihinde hizmete açılmıştır. Bu hat ile, eskiden (arada doğrudan bir hat olmaması dolayısıyla) 10 saat 30 dakika olan Ankara – Konya tren yolculuk süresi 70 dakikaya düşmüştür.[23] Proje kapsamında 7 köprü, 27 üst geçit, 83 altgeçit, 143 menfez, 2030 metre uzunluğunda bir tünel yapılmıştır.[23]

Doğu Anadolu ve Sivas'ın Türkiye'nin büyük kentlerine (İstanbul, Ankara, İzmir) daha kısa sürede ulaşımını sağlamak ve hızlı demiryolu ile bağlantısını gerçekleştirmek amacı ile Ankara – Sivas – Kars arasında bir yüksek hızlı demiryolu yapılması planlanmıştır.[24]

Ankara – Sivas etabı

442 km.lik Ankara – Yozgat – Sivas hattının 293 km.lik Yerköy – Sivas etabının yapımına Şubat 2009'da başlanmış ve fiziki altyapılar %80 oranında tamamlanmıştır. 174 km.lik Ankara – Yerköy hattı projesi minimum hızın saatte 250 km. olması için hâlen planlama aşamasındadır.

Sivas – Kars etabı

Hattın Sivas – Erzincan – Erzurum – Kars etabının yapımı henüz plan aşamasındadır.

Hattın Ankara'dan başlayarak sırasıyla Afyonkarahisar – Uşak – Manisa şehirlerinden geçerek İzmir'e ulaşması planlanmaktadır Polatlı'yı geçtikten sonra Ankara – Konya YHT'nin 120. km.sinde yer alan Kocahacılı mevkisinde çatallanarak Afyonkarahisar istikametine ilerleyecektir.[25]

Toplam uzunluğunun 624 kilometre ve toplam yapım maliyetinin 4 milyar TL olması beklenen projenin, birinci etabını Ankara – Afyonkarahisar, ikinci etabını Afyonkarahisar – Uşak – Eşme ve üçüncü etabını ise Eşme – Manisa – İzmir arası oluşturmaktadır. Hat tamamlandığında, Ankara – İzmir arasındaki seyahat süresi 3,5 saat, Ankara – Afyonkarahisar ise 1,5 saat olacaktır.[25]

Hattın 287 kilometrelik Ankara – Afyonkarahisar etabının altyapı yapım sözleşmesi 11 Haziran 2012'de Sigma-Burkay-Makimsan-YDA iş ortaklığı ile imzalanmıştır. 167 km. uzunluğunda olan etabın 3 yıl içerisinde bitirilmesi hedeflenmektedir. İkinci etap olan Afyonkarahisar – Uşak – Eşme'nin yapım ihalesine bu yıl sonuna kadar çıkılması planlanmaktadır. Eşme – Manisa – İzmir etabının ise uygulama projelerine ait revizyon çalışmaları devam etmektedir.[25]

2013 sonu itibarıyla 130 milyon TL harcanan, gerçekleşme oranı %6'da olan projenin 2017 yılında tamamlanması planlanıyor.[26]

Bursa'nın diğer büyük şehirlere ve Anadolu'ya demiryoluyla bağlanmasını sağlamanın amaçlandığı, ticarette demiryolu vasıtasıyla Gemlik limanını da kullanarak İstanbul'un yükünün azaltılmasının planlandığı projedir. Bandırma'dan başlayarak, Bursa ve Yenişehir'den geçerek, Osmaneli'nde mevcut İstanbul – Ankara hızlı tren hattına bağlanması planlanan Bursa hızlı tren projesinin 2018 yılında aktif hale gelmesi beklenmektedir.

Projenin Bursa – Yenişehir arasındaki 75 kilometrelik bölümünün altyapısını, 393 milyon lira bedelle, YSE Yapı-Tepe İnşaat iş ortaklığı 2015 yılı içerisinde gerçekleştirmiştir. Şu anda bu bölümdeki çalışmalar Çelikler Holding tarafından yapılmaktadır. Hat tamamlandığında İstanbul – Eskişehir – Ankara hızlı tren hattı ile entegre olacak ve Ankara – Bursa ve İstanbul – Bursa arası seyahat süreleri 2,5 saate düşecektir.

• 
  Basmane Garı, İzmir (1876)
• 
  Konya Garı (1904)
• 
  Adana Garı (1912)
• 
  Alsancak Garı platformları ve İZBAN trenleri
• 
  Karaman Garı (1913-1914)

TCDD, kuruluş yılı olarak İzmir-Aydın Demiryolu'nun inşaasının başladığı tarih olan 1856 yılını kabul etmektedir ve bu nedenle 2006 yılında 150. yaşını kutlamak amacıyla çok çeşitli kutlamalar düzenlemiştir. TCDD Ankara Garı'nda düzenlenen kutlamalarda dönemin Ulaştırma Bakanı Binali Yıldırım ve Kültür Bakanı Atilla Koç açılış konuşmalarını yapmıştır. Açılış konuşmalarının ardından, restorasyon çalışmaları tamamlanan ve Türk Demiryollarının ilk istasyonu Kemer'de yapılan temsilî temel atma törenine Bakan Binali Yıldırım start vermiştir. İlk rayın döşenmesi tele-konferans bağlantısı ile Ankara Garı'ndan izlenmiştir.

1990'da Demiryolarını Sevenler Derneği bünyesinde Metin Taşdemir ve Yusuf Aksongür tarafından kurulan Demiryolu Sanat Tiyatrosu perdelerini açmıştır. Oynadıkları ilk oyun Hidayet Sayın'ın "Köklerdeki Kurtlar" oyunudur. Oyunun yönetmenliğini Yusuf Aksongür yapmıştır. Tiyatro Topluluğu süreç içinde; Köklerdeki Kurtlar, Makine, Karımla Evleniyorum, Ağaçlar Ayakta Ölür, Hadi Öldürsene Canikom, İki Sıkılgan, Midirfillik, Ah Şu Gençler, Boyacı, Pembe Treni Kim Durduracak ve Trenli Masallar adlı oyunları sahnelemiştir. Ayrıca Demiryolu Sanat Tiyatrosu'nda her yıl Kasım-Mayıs ayları arasında düzenlenen ücretsiz tiyatro kursları verilmektedir.

24 Aralık 1964 tarihinde ziyarete açılmış olan müzenin bulunduğu bina, 1892 yılında Bağdat Demiryolu'nun yapımı esnasında yapılmış ve eski adı "Direksiyon Binası"dır. Ankara Garı kompleksi içinde yer almaktadır. 27 Aralık 1919 tarihinde Atatürk'ün Ankara'ya gelmesiyle Başkomutanlık karargahı ve konutu olarak kullanımına tahsis edilmiştir. Bu bina içinde Atatürk ve ekibi çok önemli kararlar almıştır. Bunlardan birkaçı; 1 Ekim 1921 tarihinde, Fransızlarla yapılan anlaşmanın görüşmeleri ve imza töreni bu binada gerçekleşmiş, 23 Nisan 1920 tarihinde TBMM'nin oluşturulması ile bugünün her yıl 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı olarak kutlanmasının kararları bu binada alınmıştır.[30]

1990 yılında demiryolları mimarları tarafından restore edilerek ziyarete açılmış olan müzenin binası, demiryolları mimarlarından Kemal Suha Esen tarafından "Ankara Oteli" olarak projelendirilmiş. Ancak, bina hiçbir zaman bu amaçla kullanılmamıştır. Bina müze olarak kullanıma açılmadan önce sırasıyla İşletme Müdürlüğü, Muhasebe Müdürlüğü, Yükseköğrenim Öğrenci Yurdu, Kısım Şefliği, Eğitim ve Öğretim Dairesi amacıyla kullanmıştır.[31]

Atatürk'ün yurt gezilerinde, 1935 ile 1938 yılları arasında kullandığı Beyaz Tren'in özgün tek örneği olan vagon; Ankara Garında 1964 yılından beri sergilenmektedir. Kültür Bakanlığı Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğünce 1991 yılında "Atatürk'e ait korunması gerekli kültür varlığı" olarak tescil edilmiştir.

Vagonun teknik özellikleri:

• Darası: 46.3 ton
• Uzunluğu: 14.8 m.
• İmalatçı firma: LHV Linke Hofmann-Werke, Breslau, 1935

Atatürk'ün yurt gezilerinde kullanılan vagon, onun naaşının İzmit'ten Ankara'ya taşınmasında da kullanılmıştır.[32]

Celâl Bayar Bulvarı Ankara Gar Sahası üzerinde bulunan müze bir açık hava müzesidir. Müzenin içinde TCDD tarafından kullanılmış ve gerek yaş nedeniyle gerekse teknoloji nedeniyle emekliye ayrılmış çeşitli buharlı lokomotifler yer almaktadır.[33] Yüksek Hızlı Tren ve Başkentray projesi kapsamında yapılacak olan gar inşaatı nedeniyle bulunduğu yerden başka bir yere taşınmıştır.

TCDD İstasyonlarında bilet Satış gişelerinde kullanılan Kompostör

Müze 1890 yılında hizmete girmiş ve Alman mimar ve mühendis A. Jasmund tarafından tasarlanmış olan Sirkeci Garı içinde 23 Eylül 2005 tarihinde ziyarete açılmıştır. Müzede yaklaşık 300 kültür varlığı sergilenmektedir.[34]

Müzeye ev sahipliği yapan bina, 19. yüzyılda Alsancak'ta yaşayan İngiliz tüccarlar tarafından emtia deposu olarak yaptırılmıştır. Binanın yapım tarihi İzmir-Aydın Demiryolu'nun yapımına başlanılan tarih olan 1856 yılından bile eskidir. Bina 1860'larda İzmir-Aydın Osmanlı Demiryolu Şirketi yöneticisinin lojmanı olarak kullanılmıştır. Demiryollarının kamulaştırılmasını takiben de binanın hemen komşuluğunda yer alan ve aynı mimari özellikleri taşıyan büyüklü küçüklü toplam 5 yapıyla birlikte lojman olarak kullanılmıştır.Bina 1990 yılında Müze ve Sanat Galerisi olarak düzenlenmiş ve ziyarete açılmıştır.[35]

Eskişehir Garı'nda yer alan müze, TÜLOMSAŞ Genel Müdürlüğü'nden ve Eskişehir'deki iş yerlerinden temin edilen malzemelerin sergilenmesi amacıyla 1997 yılında ziyarete açılmıştır.[36]