Aleutça
Aleutça ya da Unanganca, Aleut dili (kendilerince Unangam Tunuu), Amerika Birleşik Devletlerinde Alaska'ya bağlı Aleut Adaları ile Pribilof Adalarında ve Rusya'da Kamçatka Krayına bağlı Komandor Adalarında Aleutlar ya da Unanganlar tarafından konuşulan ve Eskimo - Aleut dilleri ailesinin tek başına iki kolundan birini oluşturan dil. Alaska'daki 2.300 kişilik nüfustan 150 kadarı, Rusyadaki 200 kişilik nüfustan ise ancak 5 tanesi anadillerini konuşabiliyor[1]
| Aleutça ya da Unanganca | |
|---|---|
| Ana dili olanlar | Amerika Birleşik Devletleri (Alaska), Rusya (Komandor adaları) |
| Konuşan sayısı | 150 (Alaska) + 5 (Rusya) (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin ve Kiril |
| Dil kodları | |
| ISO 639-2 | ale |
| ISO 639-3 | ale |
Diyalekt ve kabileleri
Diyalekt ve kabileleri:[2]
- Uzak Batı Unangancası
- Sasignan Unangancası [kendilerince Sasignan; Doğu lehçesinde Sasxinan; Batı lehçesinde Sasxinas; İngilizce Attuan]. Attu, Agattu, Semichi adalarında konuşulur.
- Rus Unangancası [kendilerince Kasakam Unangangis 'Rus Aleutları'; İngilizce Copper Island Aleut; Rusça медновский язык]. Rusça temelli Sasignan kreolü olup Rusya Federasyonuna bağlı Komandorskiy adalarında (Остров Беринга и Медный Остров) konuşulur.
- Orta Batı Unangancası [kendilerince Niiĝuĝim Tunuu, Aliguutax̂; İngilizce Atkan, Western Aleut]
- Doğu Unangancası [İngilizce Eastern Unangan, Eastern Aleut]
- Akuuĝun ya da Uniiĝun. Four Mountains (Amukta, Kagamil) adalarında konuşulur.
- Qawalangin. Fox (Umnak, Samalga, Unalaska'nın batısı) adalarında konuşulur.
- Qigiiĝun. Krenitzin (Unalaska'nın doğusu, Akutan, Akun, Tigalda) adalarında konuşulur.
- Qagaan Tayaĝungin. Sanak (Unimak, Sanak) adalarında konuşulur.
- Taxtamam Tunuu. Belkofski'de konuşulur.
- Qaĝiiĝun. Shumagin adalarında konuşulur.
Alfabe
| А | Б* | В* | Г | Г̑ | Д | Е* | Ж* | З† | И | І* | Й | К | Ҟ | Л | М | Н | Ҥ | О* | П* | Р* | С | Т | У | Ў | Ф* | Х | Х̑ | Ц* | Ч | Ш* | Щ* | Ъ | Ы* | Ь | Э* | Ю | Я | Ѳ* | Ѵ* |
| а | б* | в* | г | г̑ | д | е* | ж* | з† | и | і* | й | к | ҟ | л | м | н | ҥ | о* | п* | р* | с | т | у | ў | ф* | х | х̑ | ц* | ч | ш* | щ* | ъ | ы* | ь | э* | ю | я | ѳ* | ѵ* |
| * Yalnızca alıntılarda kullanılır
† Yalnızca Sasignan Unangancasında kullanılır | |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| A | B | CH | D | F | G | Ĝ | X | X̂ | H | I | K | L | M | N | O | Q | R | S | T | U | V | W | Y | Z |
| a | b | ch | d | f | g | ĝ | x | x̂ | h | i | k | l | m | n | o | q | r | s | t | u | v | w | y | z |
Aleut Fontu kullanan web sitelerindeki gerçek harfli görünüm font yüklenmemiş bilgisayarlarda şöyle görünür:
x̂ = {
ĝ = }
X̂ = |
Ĝ = ^
Eğitim
1987-1988 döneminde Alaska okul bölgelerinde Aleut öğrencilerin sayısı :[3]
| Okul Bölgesi | Anadilini konuşabilenler | Konuşamayanlar | Toplam öğrenci sayısı |
| Aleutian Region | 2 | 16 | 18 |
| Anchorage | 1 | 29 | 30 |
| Bristol Bay | . | 1 | 1 |
| Kenai | . | 1 | 1 |
| Pribilof Islands | . | 70 | 70 |
| Tanana | . | 18 | 18 |
| TOPLAM | 3 | 135 | 139 |
Aleut ve Pribilof Adalarındaki okullarda Aleutça bilen öğrencilerin 10 Ekim 2000 itibarıyla yüzdesi:[4]
- Atka %100
- Akutan %100
- St. Paul %97
- St. George %100
- King Cove %91
- Sand Point %86
- False Pass %83
- Nelson Lagoon %81
- Adak %73
- Nikolski %44
- Unalaska %19
- Cold Bay %17
Bazı gramer özellikleri
Aleutça, Eskimo - Aleut dillerinin tipik görünümünü sergiler:
- Kelimelerde üç sayı vardır: tekil, ikil, çoğul
| tekil [5] | ikil | çoğul | anlamı |
| Unangax̂ | Unangax | Unangan | Aleut |
| qax̂ | qax | qan | balık |
| sax̂ | sax | san | kuş |
| isux̂ | isux | isuĝin | kadın |
| tix̂lax̂ | tix̂lax | tix̂lan | kartal |
| iqyax̂ | iqyax | iqyan | kayak |
| ilgaaĝux̂ | ilgaaĝux | ilgaaĝun | ahtapot |
- Kelimeler yalın halde çoğu zaman nominatif ( ya da ABS) eki alırlar : daha çok -x̂ (tekil) -x (ikil) -n (Doğu şivesinde çoğul) -s (Batı şivesinde çoğul)
- Kelimeler (ya da cümleler) 4 bölümden oluşur: kök (stem), yapım eki (postbase), çekim eki (ending), bağlaç (enclitic)
- Tamlama (isim ya da sıfat) bulunmaz
- Türkçede iyelik tamlaması (genitive + possessive) ile ifade edilen (örn: adamın evi) yapılar, Aleutçada iyelik tamlaması olmadığı için ona yakın başka bir yapıyla kurulur: relative + absolutive:
Unangam Tunuu : Aleut(un) dili
tayaĝum adaa : adamın babası
tayaĝum ulaa : adamın evi
tayaĝus hlangis : adamın oğulları
Fiiller de sayı ile uyumludur:
qax̂ akux̂ : balıkdır
qax akux : iki balıkdır
qan akun : balıkdırlar (en az üç balıkdır)
Dipnotlar
- "Alaska Native Language Center : Alaska Native Languages / Population and Speaker Statistics". 9 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Kasım 2012.
- Unangam Language Pre-contact Tribes and Dialects 3 Mart 2016 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. by Knut Bergland and Moses L. Dirks
- "Bilingual/Bicultural Education Programs". 15 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Eylül 2010.
- Available data from the schools in the Aleutian and Pribilof Islands current as of October 10, 2000
- Barbara Švarný Carlson, Unangam Words Sweatshirt Project, May 1994
Dış bağlantılar
- www.alaskool.org (Aleut Kabile ve Şivelerinin Haritası)
- Alice Taff and all. (2001), Phonetic structures of Aleut, Journal of Phonetics (2001) 29, 231-271
