İnsanın Dört Zindanı

Kitap'ta anlatılanlara göre, insanı baskı altına alan ve insanın özgürlüğünü kısıtlayan 4 zorlayıcı güç vardır. Bunlar:

• Naturalizm (Doğanın zorlayıcı gücü),
• Historizm (Tarihin zorlayıcı gücü),
• Sosyolojizm (Toplumun zorlayıcı gücü)
• ve insanın kendisidir.

Naturalizm zorun tutsağıdır; doğayı eksene alır ve insanı şekillendiren unsurun tabiat olduğunu belirtir. Historizm, insanı şekillendiren unsurun tarih olduğunu öne sürer. Sosyolojizm ise toplumu asıl belirleyici olarak kabul eder ve toplumsal ilişkilerin insanı her yönden şekillendirdiğini iddia eder.

Ali Şeriati bu dört unsurun varlığını ve etkilerini inkar etmemekte hatta tam aksine insanı şekillendiren önemli unsurlardan birkaçı olarak görmektedir. Gerçekten varlık, olgunlaşma ve gelişim sürecinde maddi ve doğal olgular, bir bakıma tarihin şekillendirdiği bir yapı ve yine bir bakıma çevrenin ve toplumun biçimlendirdiği bir görüngüdür. Ancak, bu düşünce sistemlerinin mutlak eksene alınmasıyla oluşturulan bir dünya algısı, insanı standart bir mekanizmanın çarkı haline getirecektir. Böylelikle, etkin ve özgür olan insan, bu unsurların şekillendirdiği pasif ve tutsak insan olacaktır. Ayrıca bu akımlar, insanı ve manayı tanımlarken indirgemeci bir tutumla insanı sembolleştirmekte ve değersizleştirmektedir. Bunun neticesinde insan bu 4 unsurun hapsinden kurtulamamaktadır.

Bu zindanların en kötüsü insanın kendisidir. Çünkü insan, bilimin yükselişiyle birlikte tarihin, doğanın ve toplumun baskısından ve hapsinden kurtulabilmişse de, büyük bir anlamsızlık ve boşluk duygusuna düşmüştür. Çünkü kendi zindanından kurtulamamıştır.

İnsan; tarihin, doğanın ve toplumun zindanından bilimle kurtulabilir, kendi zindanından ise inançla ve aşkla kurtulur.

İnsan, tabiatın baskısından teknolojinin, tarihin ve toplumun baskısından sosyal bilimlerin gücüyle kurtulabilir ancak kendi zindanından bilimsel ve sosyolojik yasalarla çıkamaz. İnsan kendi zindanından ancak aşkın bir fikrin gücüyle çıkabilir.